Jötun (Oudnoords: Jötnar, Jöten of Jøtnar, Jøten) of Thursen (þursar) zijn
in de
Noordse mythologie
reuzen met geweldige kracht en van enorme afmetingen. Het gaat om mensachtige of
beestachtige entiteiten van vaak onvoorstelbare afmetingen (groter dan die van
de goden), en begaafd met vrijwel goddelijke kracht en macht.
De reuzen hebben vaak ruzie met de goden. Daarbij zijn ze ofwel erg dom (vooral in de Heldensagen, mogelijk als contrast met de nieuwe helden) ofwel juist heel wijs vanwege hun hoge ouderdom (vooral in de originele voorchristelijke heidense tijden). De reuzen omspannen alle tijdruimte met hun unieke kennis. Aangezien zij uit de oertijd stammen wordt hen ook grote originele wijsheid en unieke kennis toegeschreven.
Ze worden in allerlei verschillende gedaanten voorgesteld, soms met meerdere hoofden, (drie, zes of negen). Naambetekenis
Oorsprong der reuzen
Verblijfplaatsen
Karakter van de reuzen
Verhouding met de goden
Ragnarök
Lijst van reuzen in de Noordse mythologie
De reuzen hebben vaak ruzie met de goden. Daarbij zijn ze ofwel erg dom (vooral in de Heldensagen, mogelijk als contrast met de nieuwe helden) ofwel juist heel wijs vanwege hun hoge ouderdom (vooral in de originele voorchristelijke heidense tijden). De reuzen omspannen alle tijdruimte met hun unieke kennis. Aangezien zij uit de oertijd stammen wordt hen ook grote originele wijsheid en unieke kennis toegeschreven.
Ze worden in allerlei verschillende gedaanten voorgesteld, soms met meerdere hoofden, (drie, zes of negen). Naambetekenis
|
Jötun heeft waarschijnlijk dezelfde oorsprong als eten, vergelijk ook het
Oudengelse eóten, en had als oorspronkelijke betekenis "gulzigaard" of
"menseneter".
Risar (enk. risi), in het bijzonder bergrisar, is waarschijnlijk verwant met rijzen, en betekent een "rijzig figuur", een "reus". Thursar of þursar (enk. þurs), in het bijzonder hrímþursar (Vorstreuzen) kan zijn afgeleid van "dorst" of "bloeddorst", vgl. Oudhoogduits duris of thuris. Oudengels heeft ook het verwante woord þyrs met dezelfde betekenis. Een bloeddorstige oude Finse oorlogsgod werd Tursas genoemd; de Finse taal was een van de oudste in de Scandinavische regio. "Thurs" is ook de naam van de rune ᚦ, die later evolueerde tot de letter Þ. Een reuzin kon ook als een gýgr worden aangeduid. |
|
Het zijn allen afstammelingen van de hermafrodiete oerreus Ymir
en zij ontstonden reeds voor de goden, die in feite ook hun afstammelingen
zijn. Ymir is de naam van het eerste leven dat zich vormde in het begin
der tijden. Het was de verschrikkelijke rijpreus, ontstaan uit rijpafzettingen
in de oorspronkelijke chaotische leegte (bekend als Ginnungagap). Tijdens zijn slaap werd de oerreus iets als een groeiende plant en
kwamen er uit zijn oksels een reuzenzoon en een reuzendochter, en door
copulatie van zijn twee voeten ontstond een zeskoppig monster Thrudgelmir.
Deze drie entiteiten samen brengen het ras van de hrímþursar voort,
die het oorspronkelijke rijk Niflheim, wereld van vorst en mist, bevolkten.
De goden (Asen en Wanen) daarentegen beweren te zijn voortgekomen uit een zekere Búri, een andere reus. Wanneer Ymir vervolgens door Odin, Vili en Ve (drie kleinkinderen van Búri) wordt opgeofferd als materiaal voor de bouw van de andere werelden, dan wordt Niflheim helemaal door zijn levenssap (bloed of water) overspoeld en komen daarbij alle reuzen om, op twee na, een zekere reus Bergelmir en zijn eega, waaruit hun soort herontstaat. Opvallend is dat de meeste goden rechtstreeks van reuzen en reuzinnen afstammen, of dat andersom bepaalde reuzen als goden worden aanvaard. Reuzen en goden hebben vaak ruzie met elkaar, hoewel sommigen elkaar helpen. Loki, de vuurgod, is bijvoorbeeld een halve Jote en heeft ook een dubbel karakter. |
|
Een belangrijke verblijfplaats van de Jötuns is de burcht Utgard in
Jötunheim, aan gene zijde van Midgard, de menselijke wereld, waarvan het gescheiden wordt door hoge bergen
met dichte wouden. Jotunheim is een der negen werelden in de
Noordse kosmologie. De opperheer van Utgard is Utgardloki, wiens rijk met het dodenrijk
samenvalt. Als de reuzen in andere werelden dan de eigen leven
dan houden ze zich bij voorkeur op in grotten en donkere plaatsen.
De Vuurreuzen leven daarentegen in het vuurrijk Muspelheim, een der negen werelden in de Noordse kosmologie. De vuurreuzen zijn nazaten van Muspel en Surtr. De mensenwereld werd voor de reuzen beschermd door de wal die de goden hadden gemaakt van Ymir's wenkbrauwen. De andere werelden werden van die van de vuurreuzen gescheiden door de brug Bifrost die de reuzen niet konden betreden zonder dat zij instortte. |
|
In tegenstelling tot de Asen
die orde vertegenwoordigen zijn de Jötuns de chaoskrachten in de
Noordse mythologie. Zij zijn ongetemd en vertegenwoordigen de krachten van de originele
chaos en van de ongetemde destructieve natuur.
De meeste reuzen vertegenwoordigen aspecten van het natuurgeweld, zoals:
Met het afschrikwekkend voorkomen gaan eigenschappen als naïviteit en een zwak intellect gepaard. De Edda vergelijkt het intellect van de reuzen vaak met dat van kinderen; emotioneel en niet rationeel. Toch krijgen individueel benoemde of nauwer omschreven reuzen vaak tegenovergestelde karakteristieken. Ongelooflijk oud zijnde dragen ze de wijsheid der vervlogen tijden, zoals Vafthrúðnir en Mímir. En het zijn deze die Odin uitzoekt om aan pre-kosmische kennis te komen. |
| Het gros van de reuzen wordt als gevaarlijk of zelfs boosaardig beschouwd
en als vijanden van goden (Asen en Wanen) en mensen,
maar er zijn ook goedmoedige reuzen.
Veel echtgenoten van goden zijn reuzen. Njǫrð is met Skaði getrouwd, Gerðr wordt de gade van Freyr, Odin wint de liefde van Gunnlod, en zelfs Thor, de grote slachter van de soort, houdt van Jarnsaxa, de moeder van Magni. Op die manier komen ze als een soort mindere godheden over, iets wat ook kan gezegd worden van de reus Ægir, die veel meer verbanden met de goden heeft dan met het schuim dat Jötunheim bevolkt. Geen van allen vrezen deze het licht, en hun woonsteden verschillen qua comfort niet veel van die van de goden. Maar de verhouding tussen reuzen en goden of mensen is enkel bij sommigen gunstig (zoals met Ægir en Mímir), en andere Jötuns vormen een bedreiging voor de Asen. Ze zijn dan ook constant in een kosmische oorlog verwikkeld, waarin Thor (die met zijn hamer ter order roept) de bovenhand neemt, en dit duurt tot aan de Ragnarök. |
| Tot de Ragnarök bewaakt Heimdall permanent de Bifröstbrug tussen Asgard en
Jötunheim. Thor gaat vaak naar Jötunheim om zo veel mogelijk van de reuzen
te doden met zijn hamer.
De boosaardige reuzen van deze geslachten (de meeste) zullen aan het eind van de tijden tegen de Asen ten strijde trekken. De vuurreus Surtr (mogelijk het enige nog oudere wezen dan Ymir) zal dan de hele schepping met zijn vlammend zwaard vernietigen. Hun nederlaag door de drie godenbroers Odin, Vili en Vé vertegenwoordigt de overwinning van cultuur over natuur, hoewel het de ondergang ten gevolge heeft. |