Citroenmelisse is van oorsprong een plantje uit het Middellandse-Zeegebied, en werd van daaruit over heel Europa verspreid vanuit de diverse kloostertuinen.
Karel de Grote was zodanig overtuigd van de bijzondere geneeskrachtige werking van citroenmelisse (vooral met betrekking tot nerveuze klachten), dat hij in zijn Capitularis de Villis verordende dat het plantje op al zijn landgoederen doorheen zijn rijk zou worden aangeplant.

• Citroenmelisse is een in onze streken winterharde vaste plant. Het kruid, dat wortelstokken vormt, heeft de voor de lipbloemigen typische vierkante stengel die zich vertakt en zo’n 40 tot 60cm hoog wordt. Ze heeft tegenoverstaande, ovale bladeren met een gezaagde rand, die bij kneuzing een citroengeur verspreiden. Ook de smaak is citroenachtig, met soms (vooral als de plant in volle zon staat) een wat kamferachtige bijsmaak. De witte tot soms lichtgele bloemen staan in de bladoksels en bloeien van juni tot oktober. De plant sterft af in de winter, maar loopt in het voorjaar terug uit vanuit de wortelstok.

Teelt en Oogst

• Citroenmelisse geeft de voorkeur aan vochtige schrale grond en een relatief zonnige standplaats, hoewel ze op het heetst van de dag wel wat schaduw prefereert… Probeer zelf maar eens uit: zet een plantje op een droge, zonnige plek, en één op een vochtiger plekje met schaduw op het heetst van de dag. De eerste plant zal geelgroen blad krijgen, en een wat kamferachtige geur, de tweede staat er frisgroen bij, en ook de geur is veel frisser en ‘citroeniger’. Hoewel de plant niet zo’n woekeraar is als bijvoorbeeld de munten, verspreid ze zich toch vrij gemakkelijk. Plant haar daarom bij voorkeur niet in de nabijheid van meer kwetsbare planten.
• Men oogst het gehele bovengrondse kruid vlak voor de bloei.

Medicinaal Gebruik

• Medicinaal gebruikt men het hele bovengrondse deel van het niet-bloeiende kruid. Het kruid heeft een licht krampstillende werking, en wordt ook gebruikt om de eetlust op te wekken, het zweten te bevorderen en bij maagklachten. De etherische olie (die erg duur is, en daarom vaak vervalst wordt aangeboden) heeft anti-bacteriële en antivirale eigenschappen. Deze olie wordt verder nog gebruikt om zenuwachtigheid en slapeloosheid te verminderen, bij krampen en verslijming van de luchtwegen (ja, hoe vertaal ik eigenlijk ‘bronchiale catarre’ op een fatsoenlijke manier in het Nederlands), en ook bij maagproblemen.
• Bij astma kan het kruid als adjuverende therapie nuttig zijn, omwille van de ontkrampende werking op de luchtwegen en de anti-histamine werking (bij allergisch astma). Voor deze laatste werking doet men echter best beroep op de etheische olie van citroenmelisse die echter moeilijk verkrijgbaar en zeer duur is. (Koop geen goedkope olie van citroenmelisse, je kan er zeker van zijn dat die niet echt is….)
• Melisse kan heel nuttig zijn bij de behandeling van misselijkheid en andere ingewandsklachten…. Het verminderd darmkrampen, en brengt het hele spijsverteringssysteem tot rust. Het kan heel veilig gebruikt worden bij misselijkheid en braken tgv maagproblemen. Ook bij winderigheid kan melisse verlichting brengen. Voor deze indicaties kan melisse eventueel gecombineerd worden met Hop, Kamille, Moerasspirea…
• Vooral in de Duitstalige literatuur wordt Citroenmelisse aanbevolen bij menstruatieklachten (en vandaar de volksnaam ‘Frauenwohl’).
• Het gebruik bij slapeloosheid en nerveuze klachten is eigenlijk het best bekend, en allicht Één van de belangrijkste indicaties voor het kruid. Het kruid is het meest op zijn plaats bij die mensen, die eigenlijk altijd het goede met anderen voorhebben, en die uit hun evenwicht raken als hun binding met de mensen om hen heen, of met hun omgeving in bredere zin, verstoord raakt. (NB: volgens de oude alchemisten was koper het element dat analoog was aan de planeet Venus, en ook nu nog zien we koper opduiken in allerhande ‘verbindingen’: waterleiding, elektriciteitsdraden… en toeval of niet, maar citroenmelisse heeft een behoorlijk gehalte aan koper…)
• In de hedendaagse fytotherapie is tenslotte erg veel onderzoek gebeurd naar het gebruik van citroenmelisse bij Herpes-simplexinfecties (koortsblaasjes), en er zijn dan ook al zalven verkrijgbaar voor gebruik bij Herpes die citroenmelisse bevatten. Ook kan je aanstippen met Melisse-tinctuur. Voor kinderen wordt soms aangeraden om een sterke citroenmelisse-aftreksel tot ijsblokjes te laten bevriezen, en hen deze te laten opzuigen, waarbij het blokje ook goed tegen het koortsblaasje wordt gewreven…

Bijwerkingen en contra-indicaties

• Citroenmelisse geeft nauwelijks bijwerkingen, en heeft ook niet de vervelende bijwerking van sommige andere kalmerende middelen dat de rijvaardigheid er negatief door beïnvloed wordt. Ook zal alcohol het kalmerende effect van het kruid niet vergroten.
• De enige contraïndicatie is glaucoom, omdat het de druk in de oogbol verder verhoogd (Glaucoom is een oogaandoening die dus met name gekenmerkt wordt door een te hoge druk binnen in de oogbol).

Naamgeving

• ‘Melissa’ heeft zijn wortels in het Grieks voor ‘bij’, en citroenmelisse is inderdaad een echte bijenplant.

Volksnamen

• Nederlands: Bijenkruid, citroenkruid
• Engels: Sweet balm, Cure-all
• Duits: Frauenwohl, Herztrost, Bienenkraut, Zitronemelisse, Zitronenkraut
• Frans: Mélisse citronnelle, citronnelle, citronne, herbe au citron, mélisse des boutiques, piment des abeilles, piment des ruches, Céline, ponchirade, thé de France

Geschiedenis en Folklore

• Citroenmelisse is van oorsprong een plantje uit het Middellandse-Zeegebied, en werd van daaruit over heel Europa verspreid vanuit de diverse kloostertuinen.
• Karel de Grote was zodanig overtuigd van de bijzondere geneeskrachtige werking van citroenmelisse (vooral met betrekking tot nerveuze klachten), dat hij het (samen met een heleboel andere planten) liet opnemen in de plantenlijst van zijn Capitularis de Villis.
• De citroenmelisse was een van de 16 toverkruiden van Albertus Magnus (Albertus, graaf van Bolstadt, 1193-1280). Albertus Magnus was dominicaan, later bisschop van Regensburg, daarna lector te Keulen en raadgever van aartshertog Konrad von Hochsteden. Zijn kennis, niet alleen van de natuur, maar ook op breder wetenschappelijk vlak, was zo groot, dat velen hem een tovenaar noemden. Ondanks die ‘verdachtmaking’ werd hij in 1562 zalig verklaard. Er waren over hem ondertussen wel heel wat sagen in omloop geraakt: zo zouden zestien planten hem met hun bovennatuurlijke krachten geholpen hebben. Het boekje “Liber aggregationis”, met een Nederlandse vertaling “Dat Boeck der Secreten Alberti Magni” is volgens sommigen door hem geschreven, en daarin worden die 16 planten opgesomd.
• De Karmelietenmonniken vervaardigen sedert de vroege 17de eeuw hun ‘Melissengeest’, een alcoholische drankje op basis van vooral Melisse, dat als een middel tegen alle kwalen gebruikt werd.
• De citroenmelisse werd in het bijgeloof als een toverkruid beschouwd, waar men erg veel mee kon doen, het was een echte heksenplant. Er werd onder andere gezegd dat als men de citroenmelisse samen met het sap van een eenjarige cipres in soep of pap werpt, die vol wormen zal lijken te zitten. Wie de plant bij zich draagt is wordt door iedereen geliefd. Als men het kruid om de hals van een os bindt, is die verplicht de persoon te volgen die hem dat heeft aangebonden. Als men tenslotte drie delen melissesap vermengt met één deel zweet van een roodharige, en in dat mengsel een riem steekt, zal die riem niet dicht kunnen blijven. Imkers wreven hun bijenkorven met het kruid in om nieuwe zwermen aan te trekken en om de aanwezige te behouden.

Symbolisch gebruik

• Citroenmelisse is een ‘vrouwelijke’ plant, behorend bij de planeet Venus (hoewel Culpeper het over Neptunus heeft, en ik ook een bron vond die de maan vermeldde). Op magisch vlak wordt ze gebruikt voor liefdesdranken en afrodisiaca, om de vruchtbaarheid te verhogen en als hulp bij depressieve stemmingen. Je kan het daartoe als een infusie drinken om de emotionele pijn te verminderen bij het beëindigen van een relatie (kijk hierbij maar naar de Duitse volksnaam ‘Herztrost’). De plant wordt verder nog gebruikt in rituelen om op een of ander vlak succes te bekomen.

---