Berken zijn bomen met opgaande of hangende takken, in het voorjaar met lange, hangende
katjes, lichtgroen blad en meestal witte bast. Deze soorten worden ook wel 'de
Vrouwe van het woud' genoemd of 'de witte Vrouwe met de groene sluier'. In de
Scandinavische landen vereert men bepaalde berkensoorten als boom van het licht,
de nieuwe lente. Betula heeft te maken met het Keltische woord betu wat
slaan betekent en betrekking heeft op het slaan met berkentakken op het lichaam
na een saunabezoek om de bloedsomloop te stimuleren.
Blad en knoppen
- De knoppen en bladeren van de berk worden gebruikt om er werkzame stoffen aan te onttrekken zoals saponinen (zeepstoffen), looistof, hars, vluchtige olie en glycosiden (suikerachtige stoffen). Berkenblad kan dienen als verfmiddel voor wol.
- Berkenbladeren die in het voorjaar geplukt worden bevatten naast harszuur en kalizout ook saponine. Saponine is een stof die als genezend wordt beschouwd bij reuma, blaas - en nieraandoeningen. Berkenbladthee werkt vochtafdrijvend. Met een aftreksel van berkenknoppen zou het lichaam gereinigd en de spijsvertering bevorderd kunnen worden. Berkenblad remt de groei van bacteriën en verhoogt de uitscheiding van urine, waardoor afvalstoffen in verhoogde mate worden uitgescheiden. Berkenblad wordt ook in kruidengeneeskunde aanbevolen voor de huid omdat het de aanmaak van collageen zou ondersteunen en door de saponinen een zuiverend, reinigend effect heeft.
- In Noorwegen, Zweden en Schotland worden op de midzomeravond van 23 juni de huizen versierd met berkentakken.
- Op sommige plaatsen in Engeland worden op de eerste pinksterdag de huizen en kerken versierd met berkentakken.
- De meiboom was oorspronkelijk een berk. In Noord-Duitsland kent men het begrip "Maibaumpflanzen", waarbij in de tuin van mensen die in ondertrouw zijn, op het punt staan communie te doen, vrijgezellen en bij zelfstandigen 's nachts een berkentak in de tuin wordt gezet. De dag erop gaat men alle huizen weer langs om de "boom" te begieten. Er wordt aan de deur een lied gezongen en als beloning krijgt men een drankje aangeboden.
- De berk was voor de Noorse volkeren een mysterieuze en heilige boom. De geest van de berk was een rijpe vrouw die af en toe vanuit de wortels verscheen. Als een mens van haar melk dronk, vertienvoudigde zijn kracht. Bij de Finnen zat de wereldgeest als adelaar op de berk. Voor de Germanen was de berk de boom der wijsheid. Zij kenden aan bladeren, twijgen en sap magische en geneeskrachtige eigenschappen toe. Zij geloofden dat berken de aardse behuizing vormden van de godin Freya. Bij de Kelten is de berk gewijd aan Brigid, godin van het onderricht in de dichtkunst, waarzeggen, geneeskunst en smeedwerk. De heilige Bridget van Kildare draagt de naam van Brigit. Volgens sommige theorieën zijn in de volksherinneringen attributen van de godin op de heilige overgegaan.
- Een oud Fins liedje beschrijft hoe berken klagen en wenen omdat kinderen elke lente opnieuw hun stammen openrijten en uit hun buiken de levenssappen roven, dat de herders uit hun witte gordel korven maken, de meisjes hun takken afsnijden om er bezems van te maken.
- Bonifatius noemde de berk een duivelse boom omdat hij hoopte daarmee de heidense gebruiken uit te roeien.
- In de Germaanse mythologie stond de berk symbool voor een nieuwe start. Nieuwe leiders moesten eerst door een berkenlaantje lopen voordat zij hun nieuwe functie mochten bekleden.