Beschavingen,
Culturen & Religies
Maya’s, Inca’s en Azteken:
Zo weet je het verschil
Voor de komst van de Spanjaarden in de 16e eeuw heersten er drie grote culturen in Midden- en Zuid-Amerika. Ze zijn beroemd om hun kalenders en berucht om hun wrede mensenoffers, maar ze verkleedden zich ook als jaguars, bouwden piramiden en aten popcorn.
Waar woonden ze?
De Azteken leefden in het huidige Centraal-Mexico, de Inca’s bouwden een rijk op in Zuid-Amerika en de Maya’s vestigden zich op het Yucatán-schiereiland.
▸ Azteken stichtten Mexico-Stad
Het verhaal gaat dat de hoofdman van de Azteken een bruiloft arrangeerde met de dochter van een andere hoofdman, maar de vrouw vermoordde en haar hart aan de goden offerde. Anderen vilden haar en droegen de huid bij een dans voor haar vader, die de stam verbande naar een eiland in het Texcocomeer. De Azteken bouwden hier Tenochtitlan, nu Mexico-Stad, en veroverden al snel grote delen van het huidige Mexico.
▸ Inca’s heersden in Zuid-Amerika
In het begin bestond het Incarijk slechts uit een aantal steden in het huidige Peru. Vanuit het centrum Cuzco breidden de Inca’s hun rijk uit door via geweld of diplomatie buursteden en -staatjes te veroveren. Het Incarijk werd een gigantisch imperium, dat delen besloeg van het huidige Peru, Chili, Bolivia, Ecuador, Colombia en Argentinië.
▸ Maya’s veroverden Oost-Mexico
De bloeitijd van de Maya’s was van 600-900 n.Chr. Ze hadden toen meer dan 40 steden met 5000 tot 50.000 inwoners. Voor de komst van de Spanjaarden begon het rijk al af te brokkelen – mogelijk als gevolg van een langdurige droogte.
Wat vonden ze uit?
Kalenders, kauwgom, verdoving en rubber. De Maya’s, de Azteken en de Inca’s deden allerlei uitvindingen die hun in het dagelijks leven van pas kwamen. De culturen waren relatief hoog ontwikkeld en deden belangrijke uitvindingen eerder dan of tegelijk met de rest van de wereld. Zowel de Maya’s als de Azteken hadden een geavanceerde kalender, die beter was dan de Europese. De Azteken hadden er zelfs twee. De gewone kalender deelde het jaar in in 365 dagen, verdeeld over 18 maanden van 20 dagen – de overige vijf werden gezien als ongeluksdagen. Daarnaast hadden ze een religieuze kalender van 260 dagen, verdeeld over 20 maanden. Alle drie de beschavingen deden grote ontdekkingen op het gebied van hygiëne en gezondheid. Vooral de Maya’s waren ver qua geneeskunde. Ze hechtten wonden met behulp van mensenhaar en maakten tand-, been- en armprothesen. Bij operaties gebruikten ze lokale planten ter verdoving – dezelfde die als drugs werden toegepast bij religieuze ceremoniën. Ook de Inca’s waren sterk op geneeskundig gebied. Ze voerden complexe hersenoperaties uit, die de patiënt meestal overleefde. De Azteken vonden waarschijnlijk kauwgom uit in de vorm van hars van de sapodillaboom. Op die manier maakten ze hun tanden schoon.
▸ Azteken
Warme chocola – de Azteken wonnen cacao uit cacaobonen, die ze vermengd met water gebruikten bij religieuze ceremoniën. Kauwgom – kauwgom gemaakt van de hars van bepaalde bomen werd gebruikt om de tanden mee schoon te maken. Popcorn – de Azteken waren dol op popcorn, dat ze boven een open vuur bereidden. De snack werd ook aan de goden geofferd.
▸ Inca’s
Postwezen – koeriers brachten goederen en informatie naar poststations die langs het uitgebreide wegennetwerk van het rijk stonden. Gevriesdroogd eten – in de koude Andes lieten de Inca’s ’s nachts aardappelen bevriezen onder een doek, om de volgende ochtend het vocht eruit te stampen. Op die manier bleven de aardappelen langer goed. Hersenoperaties – uit gevonden schedels blijkt dat de Inca’s de druk in de hersenen konden verlichten en misschien zelfs tumoren konden verwijderen met een vrij hoog slagingspercentage.
▸ Maya's
Gezamenlijk rechtsstelsel – de Maya’s hadden een juridisch systeem met rechters, die de nadruk legden op rechtvaardigheid. Getal 0 – onderzoekers denken dat de Maya’s in berekeningen het getal 0 gebruikten. Ze deden deze vondst onafhankelijk van de Indiërs, aan wie de ontdekking gewoonlijk wordt toegeschreven. Gevulkaniseerd rubber – honderden jaren voordat Charles Good­year het huidige gevulkaniseerde rubber uitvond, gebruikten de Maya’s een vergelijkbare technologie. Zij hadden een volwaardige schrijftaal en schreven boeken.
Hoe zagen ze eruit?
▸ Azteken
Wie zich boven zijn stand kleedde, werd streng gestraft. Net als bij de Inca’s waren bij de Azteken rijk en arm van elkaar te onderscheiden door de kwaliteit van hun kleding. Edelen droegen vaak katoen, terwijl de kleding van arme mensen van grover textiel was. Ook droeg de adel graag geverfde stoffen – hoe kleurrijker, hoe hoger de rang. Hetzelfde gold voor sieraden. Het aantal, de grootte en de detaillering weerspiegelden de klasse.
▸ Inca's
Rijke en arme Inca’s hadden vrijwel dezelfde kleding. Vrouwen droegen een lange jurk en mannen meestal een lange, mouwloze tuniek. Eroverheen ging een mantel of poncho. Het klassenverschil was te zien aan de kwaliteit van en de decoraties op de stof, en rijke mensen droegen gouden sieraden. De koning van de Inca’s had elk kledingstuk slechts één keer aan, waarna het werd verbrand.
▸ Maya's
De Maya’s waren heel ijdel en gingen drastisch te werk om zichzelf te verfraaien. Zo was het mode om de tanden bij te vijlen en in te leggen met edelstenen. De Maya’s wisten daarbij het gevoelige binnenste van de tand (pulpa) te vermijden. Het zachte hoofdje van baby’s werd in een pers van houten platen gezet voor een platter voorhoofd. Iets loensende ogen waren ook populair. Ouders lieten daarom kettinkjes voor het gezicht van hun baby bungelen om ze scheel te maken. Edelen wilden graag een kromme neus. Zij probeerden de vorm van de neus van hun kinderen met klei te veranderen.
Wat bouwden ze?
▸ Azteken
Templo Mayor
 Deze dubbeltempel van bijna 100 bij 80 meter en 60 meter hoog in Tenochtitlan was het centrum van de religie van de Azteken.
Hier offerden ze mensen aan de oorlogsgod Huitzilopochtli en de regengod Tlaloc.
Een offer werd via de 114 traptreden omhoog gedragen. Dan werd het hart eruit gesneden, waarna het lijk weer van de trap werd gegooid.
Elk jaar werden er zo’n 700 mensen geofferd.
▸ Inca’s
Machu Picchu
Hoog in het Andesgebergte bouwden de Inca’s een stad voor de koning, diens hof en hoogstaande Inca’s.  De stad werd al voor de val van het Incarijk verlaten, maar lag zo afgelegen dat hij pas honderden jaren later werd ontdekt.
Machu Picchu was tegen een berghelling gebouwd op door mensen gemaakte terrassen, die het metselwerk ondersteunden.  De vele stenen voor de bouw van de stad en de zonnetempel werden met behulp van lama’s via smalle paden bijna 2500 meter omhoog gedragen.
▸ Maya’s
Chichén Itzá
Deze goed bewaard gebleven stad was een van de grootste steden van de Maya’s, waar ook reizigers en handelaren uit andere rijken hun stempel op hebben gedrukt.
Midden in Chichén Itzá stond de grote tempelpiramide die was gewijd aan de god Kukulkán. De piramide werd rond 800 n.Chr. gebouwd.
Om de tempel heen lag een gebied van circa 5 vierkante kilometer met openbare gebouwen, tempels sportvelden enzovoort. Daar weer omheen stonden woonhuizen en kleinere gebouwen. In totaal zijn er 13 speelvelden ontdekt in de stad. Het grootste meet wel 96,5 x 30 meter.
Hoe zat de samenleving in elkaar?
▸ Azteken
De Azteken hadden een koning, maar stonden niet onder één regering. Het rijk was in korte tijd enorm gegroeid, en de makkelijkste manier om het te organiseren was de veroverde staten zichzelf te laten besturen als vazalstaten. Ze moesten wel belasting betalen en in tijden van oorlog soldaten leveren. Het systeem functioneerde zolang de vazalstaten geen allianties met elkaar sloten. De belasting werd betaald in o.a. cacaobonen en zeldzame veren.
▸ Inca’s
Een chunca camayok was verantwoordelijk voor 10 gezinnen. De pachaca camayok was de baas over 10 chunca’s en de huaranga camayok regeerde. Zo ging het systeem verder met de koning als hoogste verantwoordelijke. Hij heerste over alle Incagezinnen.
▸ Maya’s
In tegenstelling tot de Inca’s en de Azteken hadden de Maya’s niet één gemeenschappelijke koning. Hun rijk bestond uit een reeks min of meer zelfstandige steden die elk hun eigen koning hadden. Van tijd tot tijd werd een stad echter zo machtig dat de koning ervan de baas werd over de andere steden. Vanaf de koningen naar beneden was de maatschappij trapsgewijs ingedeeld in sociale lagen van geestelijken, handelaren, boeren en slaven.
Hoe voerden ze oorlog?
Een aanval begon met een regen van pijlen, speren en stenen. Dat gold zowel voor de Azteken en de Inca’s als de Maya’s. Een derde van het leger viel het front aan, een derde probeerde via een omtrekkende beweging een flank te grazen te nemen en een derde was reserve.
Ze vielen het liefst aan in moerasgebied, bos en ander terrein dat lastig was voor de Spaanse paarden.
De Inca’s, Azteken en Maya’s beschikten geen van drieën over een cavalerie. Ze hadden geen paarden en vielen daarom altijd te voet aan. Daarnaast waren ze volledig afhankelijk van hun generaal. Als hij sneuvelde, sloeg de rest van de krijgers op de vlucht.
Daar maakten de Spanjaarden gebruik van door met hun cavalerie doelgericht de generaals aan te vallen. Met name de Azteken doodden hun vijanden bij voorkeur niet, maar schakelden ze uit en namen ze gevangen.
De reden was dat de krijgsgevangenen later konden worden gebruikt als slaaf of als offer voor de goden.
Wat geloofden ze?
Goden voor zon, vuur, water en oorlog bestuurden het leven van de drie culturen. De hogere machten waren bloeddorstig en eisten veel mensenlevens.
De goden van de Azteken, de Inca’s en de Maya’s waren verbonden met natuurverschijnselen als regen en vuur.
De volkeren geloofden dat koningen en goden met elkaar konden praten, en de Inca’s dachten dat hun koning rechtstreeks afstamde van de goden.
Zij geloofden ook in hulp van hun overleden voorouders en daarom begroeven ze hun doden niet altijd. Zo namen ze graag een dode, gebalsemde Incakoning mee naar het slagveld.
De Maya’s en Azteken geloofden in een leven na de dood. Bij de Azteken bestond het hiernamaals uit verschillende rijken.
Stierf een man in de strijd, dan ging hij naar een belangrijk dodenrijk voor krijgers. Hier kwamen ook vrouwen terecht die in het kraambed waren gestorven, want dat was eveneens een eervolle dood.
Alle drie de culturen bouwden grote tempels en offerden dieren en mensen.
Vooral de Azteken waren berucht om hun mensenoffers, waarbij priesters het hart uit het nog levende offer sneden, de huid vilden en die droegen als een kleed.
Als ze offers tekortkwamen, organiseerden ze een ‘bloemenoorlog’, waarin vrijwilligers met elkaar vochten en de verliezers aan de goden werden geschonken.
Offers aan de vuurgod werden levend verbrand, terwijl voor de watergod kindertranen moesten vloeien.
Ook de Inca’s offerden kinderen en mummificeerden ze. Als een Incakoning stierf, kreeg hij slaven mee in het graf.
De hoofdgoden
▸ Azteken
  • Huitzilopochtli  – oorlogs- en zonnegod. Hij bepaalde wie won en verloor en veel mensen stierven op het altaar opdat de Azteken bij hem in de gunst bleven staan.
  • Quetzalcoatl  – god van de wind, de wijsheid en de creativiteit. Hij werd afgebeeld als een gevederde slang en had als enige god een ronde tempel.
  • Tlaloc  – god van regen, water, vruchtbaarheid en landbouw. Hij gaf leven aan de gewassen, maar kon ook verwoestende stormen en overstromingen bewerkstelligen.
▸ Inca’s
  • Inti – zonnegod en voorvader van de menselijke Incakoning. Hij was getrouwd met de godin van de maan, Mama Quilla.
  • Mama Quilla – godin van de maan en het huwelijk en voorvechter van vrouwen. Volgens de Inca’s werd ze bij maansverduisteringen aangevallen door een dier.
  • Pachamama – godin van de aarde, vruchtbaarheid, liefde, landbouw en oogst. Ze kon als ze boos werd een aardbeving veroorzaken.
▸ Maya’s
  • Itzamna – god van vuur, hemel, dag en nacht. Hij schiep de aarde, de kalenders en de schrijftaal.
  • Kukulkán – boodschapper tussen de koning en de goden. Deze gevederde slangen god lijkt op Quetzalcoatl van de Azteken.
  • Chaac – god van de regen en de bliksem. Met zijn bijl sloeg hij gaten in de wolken, waardoor er storm en onweer ontstonden.
Hoe werden kinderen opgevoed?
▸ Azteken
Azteekse kinderen kregen een strenge opvoeding. Van kleins af aan moesten ze al meehelpen in het huishouden. Ook gingen ze naar school. Het onderwijs was gratis en stond open voor jongens en meisjes. Zonen van eenvoudige mensen werden opgeleid tot krijgers of boeren en leerden een ambacht naar keuze. Jongens van de elite werden priester of kregen een functie als ambtenaar in het grote rijk. Meisjes leerden eten koken, weven en zingen om een goede echtgenote te kunnen worden. Vanaf hun 11e moesten ongehoorzame kinderen als straf onder andere vastgebonden op de koude grond slapen of de rook inademen van hete chili, of ze werden met doorns geprikt.
▸ Inca’s
Alleen jongens uit rijke families gingen naar school, maar als een meisje geluk had, werd ze op haar tiende gekozen tot aclla of zonnemaagd. Dan kreeg ze samen met andere geselecteerde meisjes vier jaar les in weven en bierbrouwen en het uitvoeren van religieuze rituelen. De rest van haar leven woonde ze in een klooster, tenzij ze werd uitgehuwelijkt aan een man die de koning wilde belonen. Alleen de allerbeste aclla’s werden uitverkoren om bij een religieuze ceremonie te worden geofferd aan de goden.
▸ Maya’s
De Maya’s hadden geen scholen, maar kinderen van de adel werden door priesters onderwezen. Gewone Mayakinderen kregen les van hun ouders, en de verwachting was dat meisjes huisvrouw werden en jongens in hun vaders voetsporen traden. Wie de zoon was van een pottenbakker, hoefde dus niet te hopen op een carrière als timmerman.
Hoe waren de rollen verdeeld?
De drie volkeren kenden een traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Vrouwen maakten het huis schoon en kookten, mannen werkten op het land en moesten komen opdraven als de vorst hen nodig had als bouwvakker of soldaat. Zowel bij de Azteken als bij de Maya’s werden jongens als meisje opgevoed indien er in een gezin veel zonen geboren werden. De vierde zoon werd dan gekleed als meisje en moest zijn leven lang vrouwentaken doen. Hij kon ook aan een tempel worden geschonken, waar hij op feestdagen ceremoniële seks had met priesters. Zowel vrouwen als mannen die niet gelukkig waren met hun rol als vrouw, hadden de mogelijkheid om carrière te maken. Een Azteekse vrouw kon bijvoorbeeld een hoge bestuurlijke functie in de regering bekleden. Ook kon ze handel drijven of priesteres worden. Maar een bestaan als krijger was niet voor haar weggelegd.
Welke culturen waren er nog meer?
De Inca’s, Azteken en Maya’s zijn de drie beroemdste volkeren van Midden- en Zuid-­Amerika voor de komst van de Spanjaarden. Maar er waren nog zo’n 350 stammen, zoals:
▸ Teotihuacán
De stad Teotihuacán was eeuwen een grote machtsfactor, tot hij in de 7e eeuw n.Chr. in verval raakte door onbekende oorzaken. Zowel de Maya’s als de Azteken lieten zich inspireren door de grote zonnepiramide.
▸ Olmeken
De oudst bekende beschaving van Amerika waren de Olmeken, die om en nabij de 8e eeuw v.Chr. verdwenen. Een deel van de Olmeekse cultuur leefde voort bij de Maya’s, zoals het schrift en de balspelen.
▸ Nazca
In de Andes leefde het Nazcavolk, dat bekend is om de Nazcalijnen.Tussen 300 v.Chr. en 800 n.Chr. maakten de Nazca’s deze enorme lijnen, die dieren en mensen voorstellen.
Beschavingen,
Culturen & Religies